Sau sự trục xuất của Ptolemaios VIII

Sự trục xuất các học giả ra khỏi Alexandria của vua Ptolemasios VIII Physcon đã mang lại một sự thay đổi lớn trong lịch sử tri thức của thời kỳ Hy Lạp. Các học giả đã từng nghiên cứu tại Thư viện Alexandria cùng các học trò của họ vẫn tiếp tục tiến hành công việc nghiên cứu và viết nhiều chuyên luận, phần đông đã không còn hoạt động tại Thư viện. Một cuộc rời bỏ lớn Thư viện Alexandrian đã diễn ra, các học giả ra đi đến khắp các vùng đất phía đông Địa Trung Hải và sau đó là đi đến khắp phần phía tây Địa Trung Hải.[72] Học trò của Aristarchos là Dionysios Thrax (khoảng 170–90 trước Công nguyên) đã thành lập một trường học trên đảo Rhodes của Hy Lạp.[73][74] Dionysios Thrax đã viết cuốn sách đầu tiên về ngữ pháp tiếng Hy Lạp, cuốn sách là tài liệu hướng dẫn ngắn gọn để nói và viết tiếng Hy Lạp một cách rõ ràng và hiệu quả. Cuốn sách này vẫn là sách giáo khoa ngữ pháp chính cho các học sinh Hy Lạp cho đến cuối thế kỷ thứ 12 sau Công nguyên. Người La Mã đã viết dựa trên ngữ pháp của cuốn sách, và tiêu chuẩn này vẫn là nền tảng cho các hướng dẫn ngữ pháp tiêu chuẩn trong nhiều ngôn ngữ đến tận ngày nay.[73] Một học trò khác của Aristarchos là Apollodoros của Athens (khoảng 180–110 trước Công nguyên) đã đi đến Pergamum, tại đây Apollodoros dạy học và tiến hành công việc nghiên cứu.[74] Các cuộc ra đi quy mô lớn này đã khiến nhà sử học Menecles của Barce bình luận một cách mỉa mai rằng Alexandria đã trở thành giáo viên của tất cả người Hy Lạp và dân tộc mọi rợ.[75]

Trong khi đó, tại Alexandria, từ giữa thế kỷ thứ 2 trước Công nguyên trở đi, sự cai trị của triều Ptolemaios ở Ai Cập đã trở nên kém ổn định hơn so với trước đây. Đối mặt với tình trạng bất ổn xã hội ngày càng gia tăng cùng các vấn đề chính trị và kinh tế lớn khác, các vị vua triều Ptolemaios sau này không dành nhiều sự quan tâm đối với Thư viện và Mouseion như những vị vua trước đó. Địa vị của thư viện và người quản thủ thư viện đã bị giảm bớt. Một số vị vua Ptolemaios sau này đã sử dụng vị trí quản thủ thư viện giống như là một phần thưởng chính trị đơn thuần để ban thưởng cho những người ủng hộ tận tụy nhất của nhà vua. Ptolemaios VIII bổ nhiệm một người tên là Cydas, một trong những cận vệ cung điện của ông ta làm quản thủ thư viện[76][77] và Ptolemaios IX Lathyros (cai trị trong giai đoạn 88–81 trước Công nguyên) cũng được cho là đã trao vị trí quản thủ thư viện cho một người ủng hộ chính trị của ông.[76] Cuối cùng, vị trí quản thủ thư viện mất dần uy tín đến nỗi ngay cả các học giả đương thời cũng không còn quan tâm đến việc ghi chép lại nhiệm kì của mỗi vị quản thủ thư viện.[77]

Một sự thay đổi lớn trong nền học thuật Hy Lạp xảy ra vào khoảng đầu thế kỷ thứ nhất trước Công nguyên.[74][78] Vào thời điểm này, tất cả các tác phẩm thơ cổ điển lớn cuối cùng đã được chuẩn hóa và các bài bình luận bao quát đã đã được đồng thời với những tác phẩm của tất cả các tác giả văn học lớn thuộc Thời đại Hy Lạp cổ điển. Do đó, còn rất ít tác phẩm gốc để các học giả có thể làm với các văn bản này. Nhiều học giả bắt đầu ghi chép các bản tổng hợp và viết lại các bài bình luận của các học giả Alexandria từ các thế kỷ trước đó từ các bản gốc của họ.[74][78][lower-alpha 2] Các nhóm học giả khác đã bị phân hóa, họ bắt đầu viết bình luận về các tác phẩm thơ của các tác giả hậu cổ điển, bao gồm các nhà thơ của Alexandria như Callimachos và Apollonios của Rhodes. Trong khi đó, nền học thuật của Alexandria có lẽ đã được giới thiệu đến Rome vào thế kỷ I trước Công nguyên bởi Tyrannion của Amisus (khoảng 100–25 trước Công nguyên), ông là một học trò của Dionysios Thrax.[74]

Bị Julius Caesar đốt cháy

Tướng quân La Mã là Julius Caesar đã buộc phải phóng hỏa những con tàu của chính mình trong Cuộc vây hãm Alexandria vào năm 47 trước Công nguyên. Nhiều nhà văn cổ đại ghi chép rằng ngọn lửa đã lan rộng và phá hủy một phần kho tàng của Thư viện Alexandria; tuy nhiên, phần còn lại của Thư viện dường như vẫn tồn tại hoặc nhanh chóng được xây dựng lại.[8]

Vào năm 48 trước Công nguyên, Julius Caesar đã bị bao vây tại Alexandria trong cuộc nội chiến của ông với Pompeius. Những người lính của ông đã phóng hỏa đốt thuyền của họ nhằm ngăn chặn việc hạm đội có thể rơi vào tay người em trai của Cleopatra là Ptolemaios XIV.[79][80][56][8] Đám cháy này đã lan sang các khu vực nằm gần bến cảng và gây ra thiệt hại đáng kể.[80][77][8] Nhà soạn kịch và triết gia khắc kỷ người La Mã vào thế kỷ thứ 1 là Seneca Trẻ đã trích dẫn tác phẩm Ab Urbe Condita Libri được Livius viết trong khoảng thời gian từ 63 đến 14 trước Công nguyên khi nhắc đến sự kiện này và cho ta biết rằng đám cháy do Caesar gây nên đã phá hủy 40.000 cuộn sách từ Thư viện Alexandria.[56][77][8][81] Học giả Hy Lạp thuộc giai đoạn Trung kỳ Platon, Plutarch (khoảng 46–120 CN) đã viết trong tác phẩm Tiểu sử Caesar của ông rằng, "Khi kẻ thù cố gắng cắt đứt liên lạc bằng đường biển của ông (Caesar), ông đã buộc phải làm chệch hướng mối đe dọa đó bằng cách phóng hỏa những con tàu của mình, mà sau khi các bến cảng bị cháy, lửa từ đó lan rộng ra và phá hủy đại thư viện."[82][83][8] Nhà sử học La Mã Cassius Dio (khoảng 155–235 sau Công nguyên) viết: "Nhiều nơi đã bị đốt cháy, hậu quả là cùng với các tòa nhà khác, những xưởng đóng tàu, các kho chứa ngũ cốc, những cuốn sách, người ta nói rằng với số lượng lớn và chất lượng tốt nhất, đã bị đốt cháy."[83][77][8] Tuy nhiên, Florus và Lucan chỉ đề cập rằng ngọn lửa đã thiêu rụi chỉ mình hạm đội và một số "ngôi nhà gần biển".[84]

Các học giả đã giải thích cách diễn đạt của Cassius Dio để chứng tỏ rằng đám cháy không thực sự phá hủy toàn bộ Thư viện mà chỉ là một nhà kho nằm gần bến cảng vốn được Thư viện sử dụng để chứa các cuộn giấy. Bất kể ngọn lửa của Ceasar gây ra sự tàn phá đối với Thư viện như thế nào đi chăng nữa, Thư viện rõ ràng đã không bị phá hủy hoàn toàn.[83][77][8][85] Nhà địa lý học Strabo (khoảng 63–24 sau Công nguyên) đề cập đến việc đến thăm Mouseion vào khoảng năm 20 TCN, Thư viện là một phần của viện nghiên cứu lớn hơn này, sự kiện này diễn ra vài thập kỷ sau khi ngọn lửa của Caesar thiêu cháy Thư viện, điều này chỉ ra rằng nó đã sống sót qua vụ cháy hoặc được xây dựng lại ngay sau đó.[8][83] Tuy nhiên, thái độ của Strabo khi đề cập tới Mouseion cho thấy rằng uy tín của nó đã suy giảm không còn được như vài thế kỷ trước đó. Mặc dù đề cập đến Mouseion, Strabo không đề cập riêng đến Thư viện, điều này chỉ ra rằng tầm cỡ và sự quan trọng của nó đã suy giảm nghiêm trọng đến nỗi Strabo cảm thấy không đáng đề cập riêng.[8] Không rõ chuyện gì đã xảy ra với Mouseion sau khi Strabo nhắc đến nó.[56]

Plutarch ghi lại trong tác phẩm Tiểu sử Marcus Antonius của mình rằng vài năm trước khi Trận Actium (năm 33 TCN) diễn ra, theo như đồn đại thì Marcus Antonius đã trao cho Cleopatra tất cả 200.000 cuộn giấy trong Thư viện Pergamum.[83][77] Bản thân Plutarch cũng chú giải rằng nguồn cho giai thoại này không đáng tin cậy và câu chuyện này có thể đã được sử dụng với mục đích tuyên truyền nhằm thể hiện rằng Marcus Antonius trung thành với Cleopatra và Ai Cập hơn là với Rome. Tuy nhiên, Casson lập luận rằng kể cả khi câu chuyện này đã được bịa đặt, nó sẽ là không đáng tin cậy trừ khi Thư viện vẫn còn tồn tại.[83] Edward J. Watts lập luận rằng món quà của Marus Antonius có thể là nhằm để bổ sung cho kho tàng của Thư viện sau những thiệt hại do vụ cháy của Caesar gây ra cho nó khoảng một thập kỷ rưỡi trước đó.[77]

Một bằng chứng khác chứng minh cho sự tồn tại của Thư viện sau năm 48 TCN đó chính là một học giả đã từng làm việc ở Alexandria tên là Didymos Chalcenteros, tác giả của các bài bình luận tổng hợp vào giai đoạn khoảng cuối thế kỷ thứ nhất TCN và đầu thế kỷ thứ nhất, biệt danh của ông là Χαλκέντερος (Chalkénteros) và có nghĩa là "ruột đồng".[86][83] Didymos được cho là đã viết khoảng 3.500 đến 4.000 cuốn sách, khiến ông trở thành nhà văn nổi tiếng nhất trong suốt thời cổ đại.[86][78] Ông cũng còn có một biệt danh khác là βιβλιολάθης (Biblioláthēs), có nghĩa là "người quên sách vở" bởi vì ông không thể nhớ tất cả những cuốn sách mà mình đã viết.[86][87] Nhiều phần trong một số bài bình luận của Didymos đã được lưu giữ dưới dạng các trích đoạn, chúng sau này được dùng làm nguồn thông tin quan trọng cho các học giả hiện đại khi nghiên cứu các tác phẩm quan trọng tại Thư viện Alexandria.[86] Lionel Casson tuyên bố rằng hiệu suất phi thường của Didymos "sẽ là không thể trừ phi ít nhất một phần nguồn tài nguyên của thư viện được ông tùy ý sử dụng."[83]

Thời kỳ La Mã và sự hủy diệt

Dòng chữ Latinh này có nội dung liên quan đến Tiberius Claudius Balbilus của Rome (năm 79) đề cập đến "ALEXANDRINA BYBLIOTHECE" (dòng thứ tám).

Đến nay chúng ta vẫn chưa biết được nhiều điều về Thư viện Alexandria trong thời kỳ Nguyên Thủ của La Mã (27 trước Công nguyên–284 sau Công nguyên).[77] Theo ghi chép, hoàng đế Claudius (cai trị trong thời gian 41-54 SCN) đã xây dựng thêm một khu vực bổ sung cho thư viện,[88] nhưng có vẻ như vận mệnh chung của Thư viện Alexandria cũng giống như thành phố của nó. Khi Alexandria nằm dưới sự cai trị của La Mã, địa vị của thành phố và Thư viện cũng dần dần suy giảm.[89] Trong khi Mouseion vẫn còn tồn tại, tư cách hội viên lại được công nhận không dựa trên thành tựu về học thuật, mà đơn thuần dựa trên sự nổi bật trong chính quyền, quân đội hoặc thậm chí trong thể thao.[76]

Điều tương tự cũng xảy ra đối với trường hợp của vị trí quản thủ thư viện, vị quản thủ thư viện duy nhất được biết đến vào thời kỳ La Mã có tên là Tiberius Claudius Balbilus, ông sống vào giai đoạn giữa thế kỷ thứ nhất và là một chính trị gia, quan chức chính quyền và sĩ quan quân đội không có thành tích học thuật đáng kể nào.[76] Thành viên của Mouseion không cần phải dạy học, tiến hành nghiên cứu hay thậm chí sống ở Alexandria. Nhà văn người Hy Lạp Philostratos ghi lại rằng hoàng đế Hadrianus (trị vì trong khoảng thời gian 117–138 sau Công nguyên) đã bổ nhiệm nhà dân tộc học Dionysius của Miletos và nhà ngụy biện Polemon của Laodicea làm thành viên của Mouseion, mặc dù cả hai người này đều chưa từng dành thời gian đáng kể để sống ở Alexandria.[90]

Khi danh tiếng nghiên cứu của giới học giả Alexandria suy giảm, các thư viện khác trên khắp vùng Địa Trung Hải lại dần trở nên nổi tiếng hơn, điều này khiến cho địa vị số một trước kia của Thư viện Alexandria ngày càng suy giảm.[89] Các thư viện khác cũng đã xuất hiện trong chính thành phố Alexandria và các cuộn sách từ Đại Thư viện có thể đã được chuyển sang lưu trữ tại một số thư viện nhỏ hơn này. Caesareum và Claudianum ở Alexandria đều nổi tiếng là các thư viện lớn vào cuối thế kỷ nhất.[77] Theo nhà sử học cổ điển Edward J. Watts thì ban đầu Serapeum là "thư viện con" của Thư viện Alexandria, nó có lẽ được mở rộng trong thời kỳ này.[91]

Vào thế kỷ thứ 2 sau Công nguyên, Đế quốc La Mã ngày càng ít phụ thuộc vào nguồn ngũ cốc cung cấp từ Alexandria, sự nổi tiếng của thành phố cũng ngày càng giảm dần. Người La Mã trong thời kỳ này ít quan tâm đến giới học giả Alexandria, điều này khiến cho danh tiếng của Thư viện cũng tiếp tục suy giảm. Các học giả làm việc và nghiên cứu tại Thư viện Alexandria trong thời kỳ Đế quốc La Mã cũng ít được biết đến hơn so với những người đã nghiên cứu ở đó trong Thời kỳ Ptolemaios. Cuối cùng, bản thân từ "người Alexandria" đã trở thành từ đồng nghĩa với việc chỉnh sửa văn bản, sửa lỗi văn bản và viết bình luận được tổng hợp từ những học giả trước đó. Nói cách khác, về mặt giáo dục, trở nên đơn điệu và thiếu tính nguyên bản ban đầu.[89] Các ghi chép đề cập đến Thư viện Alexandria và Mouseion biến mất từ giữa thế kỷ III sau Công nguyên. Các tham khảo cuối cùng nhắc đến các học giả thành viên của Mouseion có niên đại là vào khoảng thập niên 260.[92]

Vào năm 272 sau Công nguyên, hoàng đế Aurelianus đã cho quân chiếm lại thành phố Alexandria từ tay quân đội của nữ hoàng đế quốc Palmyra là Zenobia. Trong lúc trận chiến diễn ra, quân của Aurelian đã phá hủy khu phố Broucheion của thành phố nơi có thư viện chính.[92][76][3] Nếu Mouseion và Thư viện vẫn còn tồn tại vào thời điểm này, chúng gần như chắc chắn bị phá hủy trong cuộc tấn công.[92][76] Nếu chúng còn sống sót sau cuộc tấn công này thì bất cứ thứ gì còn lại cũng sẽ bị phá hủy trong sự kiện tiếp theo là cuộc bao vây Alexandria của Hoàng đế Diocletianus diễn ra vào năm 297.[92]